Bệnh than là một bệnh truyền nhiễm cấp tính nghiêm trọng do vi khuẩn than có tên khoa học là Bacillus anthracis gây nên. Khi tiếp xúc với mầm bệnh than cả người và động vật đều có thể bị bệnh nghiêm trọng và có thể dẫn đến tử vong nhanh chóng.

1. Bệnh than là gì?

Bệnh than là một bệnh truyền nhiễm cấp tính nghiêm trọng do vi khuẩn than có tên khoa học là Bacillus anthracis gây nên. Khi tiếp xúc với mầm bệnh than cả người và động vật đều có thể bị bệnh nghiêm trọng và có thể dẫn đến tử vong nhanh chóng.

2. Vi khuẩn than có ở đâu?

Vi khuẩn than có ở trong đất, nước, cây cỏ bị nhiễm bẩn. Ở ngoài môi trường vi khuẩn than tồn tại dưới dạng nha bào hay còn gọi là bào tử. Vi khuẩn than có sức đề kháng kém, rất dễ bị tiêu diệt bởi nhiệt độ và các chất sát khuẩn thông thường, nhưng bào tử của vi khuẩn có sức đề kháng rất cao, chúng có thể tồn tại ở điều kiện thông thường trong nhiều năm, thậm chí hàng chục năm mà vẫn duy trì được khả năng gây bệnh.

3. Động vật bị bệnh than như thế nào?

Vi khuẩn than chủ yếu gây bệnh cho động vật, đặc biệt phổ biến là các loài gia sức ăn cỏ như trâu, bò, ngựa, cừu, hươu, nai… Động vật bị bệnh do chúng hít hay nuốt phải các bào tử trong môi trường sống. Hầu hết gia súc mắc bệnh than sẽ bị chết.

4. Tại sao con người bị bệnh than?

Con người bị bệnh than hầu hết do tiếp xúc hoặc ăn thịt gia súc mắc bệnh. Bào tử của vi khuẩn than có thể xâm nhập vào cơ thể con người. Sau khi xâm nhập vào cơ thể bào tử vi khuẩn hoạt hóa trở thành vi khuẩn gây bệnh, vi khuẩn sinh sôi nảy nở lan ra khắp cơ thể, sinh ra các chất độc và gây ra các biểu hiện bệnh.

5. Con người bị bệnh than như thế nào?

Người bị bệnh than là do bào tử của vi khuẩn than xâm nhập vào cơ thể qua:

- Da bị tổn thương có thể xảy ra khi con người tiếp xúc với sản phẩm từ động vật bị nhiễm các bào tử vi khuẩn, các bào tử này dính vào vết xây xước, vết cắt trên da người.

- Đường hô hấp xảy ra khi một người hít phải các bào tử vi khuẩn có trong không khí như trong quá trình chế biến các vật liệu nhiễm bệnh như len, lông, da

- Đường tiêu hóa do người ăn thịt sống hay chưa nấu kỹ của động vật bị nhiễm bệnh.

6. Biểu hiện của bệnh than như thế nào?

Có 3 thể bệnh than tương ứng với ba con đường xâm nhập của bào tử và gây ra các biểu hiện và tính chất khác nhau:.

• Bệnh than do nhiễm qua đường da

Bệnh than nhiễm qua da là thể bệnh phổ biến nhất (chiếm 94-95%) và cũng ít nguy hiểm nhất. Khi chúng ta tiếp xúc với động vật bị bệnh và các chất thải của chúng, hoặc trực tiếp làm thịt những động vật bị chết do bệnh than thì bào tử vi khuẩn than xâm nhập vào cơ thể người thông qua những vết xước hoặc các vết thương hở trên da. Sau khoảng 1 đến 7 ngày bệnh nhân xuất hiện nốt dát sẩn sau đó chuyển màu đỏ tím rồi loét lớn trên vết loét có một vảy cứng màu đen trên bề mặt, xung quanh vết loét phù nề và nổi hạch to gần vết loét. Vết loét thường xuất hiện ở vùng da hở như cổ mặt, tay chân.

• Bệnh than nhiễm qua đường hô hấp

Đây chính là thể bệnh hiếm gặp nhưng lại nguy hiểm nhất của bệnh than. Sau khi hít phải bào tử khoảng 1 đến 5 ngày cá biệt có những trường hợp sau 2 tháng, bệnh nhân có biểu hiện sốt, đau ngực, ho, khó thở, nôn mửa, đau bụng, chóng mặt, toát mồ hôi, vô cùng mệt mỏi… và nhanh chóng dẫn đến tử vong.

• Bệnh than nhiễm qua đường tiêu hóa

Có khoảng 0,5-0,7% bệnh nhân mắc bệnh than gặp phải thể bệnh này. Sau khi ăn thịt sống hoặc chưa chín kỹ từ những gia súc mắc bệnh than bệnh nhân từ 1 đến 7 ngày bệnh nhân xuất hiện biểu hiện đau bụng, nôn, tiêu chảy.

7. Vì sao bệnh than lại nguy hiểm?

Bệnh than được xem là đặc biệt nguy hiểm khi người bệnh mắc phải thể bệnh than nhiễm qua đường hô hấp. Sau khi có các biểu hiện hô hấp bệnh nhanh chóng chuyển sang nhiễm trùng nhiễm độc toàn thân với biểu hiện nhiễm trùng máu, viêm màng não và khiến bệnh nhân tử vong. Tỷ lệ tử vong ở thể bệnh này rất cao, lên đến 90%. Trong trường hợp được điều trị tích cực, chỉ có khoảng 55% bệnh nhân khỏi bệnh. Ngoài ra thể bệnh nhiễm qua da và qua đường tiêu hóa nếu không được điều trị kháng sinh đúng và kịp thời cuối cùng bệnh đều có thể lan ra khắp cơ thể dẫn tới nhiễm trùng nhiễm độc toàn thân và tử vong.

Một điểm nữa khiến bệnh than trở nên nguy hiểm chính là bào tử của vi khuẩn gây bệnh than có khả năng sinh tồn rất cao, nó có thể tồn tại rất lâu trong điều kiện tự nhiên, thậm chí là vài chục năm trước khi xâm nhập vật chủ, tái kích hoạt và sinh sôi. Một lượng nhỏ vi khuẩn bệnh than bằng móng tay cũng có khả năng làm hơn 10.000 người thiệt mạng.

8. Bệnh than có thể được sử dụng làm vũ khí khủng bố sinh học là như thế nào?

Các bào tử vi khuẩn than có thể được tìm thấy dễ dàng trong tự nhiên, có thể được sản xuất trong một phòng thí nghiệm và có thể tồn tại một thời gian dài trong môi trường, chúng có thể được trộn vào bột, thuốc xịt, thực phẩm và nước sau đó có thể sử dụng. Một cuộc tấn công bằng bào tử bệnh than có thể được thực hiện bằng cách đặt vào các lá thư và gửi đi, trộn vào thực phẩm, nước uống hoặc thả vào không khí. Khi con người hít phải bào tử này bệnh nhân có thể bị bệnh than nhiễm qua đường hô hấp là dạng bệnh nguy hiểm nhất và có thể gây tử vong nhanh chóng. Chỉ cần một lượng mầm bệnh nhỏ để làm cho một lượng lớn người nhiễm bệnh. Các cuộc tấn công bằng bào tử bệnh than đã từng xảy ra và gây tử vong hàng loạt cũng như ảnh hưởng đến nền kinh tế, cơ sở hạ tầng và niềm tin của cộng đồng.

9. Bệnh than có điều trị được không?

Bệnh than có thể điều trị được nếu được phát hiện sớm và điều trị kịp thời, trường hợp bệnh nhân bị bệnh do nhiễm qua đường hô hấp thì việc điều trị sẽ khó khăn hơn.

10. Cách phòng tránh bệnh than?

• Nên tiến hành tiêm vắc-xin phòng bệnh than cho súc vật nhằm giảm thiểu nguy cơ bùng phát bệnh.
• Hiện nay đã có vắc-xin phòng bệnh than cho con người, tuy nhiên vắc-xin này có số lượng giới hạn và thường chỉ tiêm cho các quân nhân phục vụ chiến đấu hoặc những người có đặc thù nghề nghiệp tiếp xúc nhiều với súc vật hay sản phẩm chứa nhiều vi khuẩn.
• Những động vật chết vì bệnh than cần được tiêu hủy đúng cách, sau khi chôn sâu xác động vật nên rải bột vôi kín để tẩy uế và ngăn ngừa sự lan rộng của vi khuẩn.
• Không buôn bán và sử dụng da của những súc vật nhiễm bệnh than. Không ăn thịt khi nghi ngờ súc vật đó chết vì bệnh than.
• Đảm bảo an toàn thực phẩm, ăn chín uống sôi. Giữ vệ sinh cơ thể sạch sẽ, chăm sóc và lưu ý đến các vết xước hoặc vết thương hở trên da.

Bài viết tham khảo nguồn: Cdc.gov

Ths.BS Nguyễn Mạnh Trường

Khoa Nhi – Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương