PIVKA-II (DCP - Des-γ-carboxy prothrombin) là một xét nghiệm rất có giá trị trong hỗ trợ chẩn đoán, theo dõi điều trị và tiên lượng ung thư biểu mô tế bào gan đang được thực hiện thường quy tại Bệnh viện Bệnh nhiệt đới trung ương.

Tổng quan

Ung thư biểu mô tế bào gan (HCC) là loại ung thư phổ biến thứ 6 trên toàn thế giới và chiếm hơn 90% ung thư gan nguyên phát. Đây là nguyên nhân phổ biến thứ 2 gây tử vong do ung thư ở nam giới và nguyên nhân phổ biến thứ 6 ở nữ giới trên toàn thế giới. Các yếu tố nguy cơ chính phát triển ung thư gan là nhiễm virut viêm gan mạn tính chủ yếu viêm gan B (HBV), viêm gan C (HCV) thể hiện bởi mối tương quan chặt chẽ giữa tần suất HCC và viêm gan B và C mạn tính. Tiêu chuẩn vàng chẩn đoán ung thư gan dựa vào sinh thiết gan. Tuy nhiên do nhiều hạn chế của sinh thiết gan như gây đau, khó chịu với bệnh nhân, kết quả phụ thuộc người làm kĩ thuật và người đọc bệnh phẩm,... nên trong thực hành lâm sàng hiện nay, ngoài sinh thiết gan, các bác sĩ có thể chẩn đoán dựa vào hình ảnh điển hình trong chụp cắt lớp vi tính hoặc kết hợp giữa các chẩn đoán hình ảnh khác và kết quả sinh hóa máu như các dấu ấn sinh học như: AFP (alpha-fetoprotein), AFP-L3%, PIVKA II, ...

Giá trị của xét nghiệm PIVKA-II

PIVKA‑II (Des‑γ‑carboxy prothrombin - DCP) sản phẩm bất thường của prothrombin do rối loạn sự carboxyl hóa của gan trong quá trình tạo thành thrombogen. Trong ung thư tế bào gan nguyên phát, sự chuyển dạng này bị cản trở do carboxylase bị ức chế, dẫn đến sự tích lũy của PIVKA II. PIVKA‑II huyết thanh được phát hiện có độ nhạy là 48‑62 %, độ đặc hiệu là 81‑98 %, và độ chính xác là 59‑84 % trong chẩn đoán HCC trong một số nghiên cứu, hầu hết từ nghiên cứu đoàn hệ Châu Á. Trong một nghiên cứu so sánh PIVKA‑II, AFP và AFP‑L3%, PIVKA‑II cho thấy sự vượt trội đáng kể so với các xét nghiệm khác trong phân biệt ung thư gan nguyên phát từ xơ gan (độ nhạy 86 % và độ đặc hiệu 93%). PIVKA‑II là một yếu tố tiên lượng độc lập sự hiện diện của HCC và là một dấu ấn sinh học tốt hơn AFP trong phân biệt giữa tổn thương tân sinh và không phải tân sinh ở bệnh nhân xơ gan với bằng chứng siêu âm ban đầu nghi ngờ các nốt trong gan.

Chỉ định

• Chỉ định cho đối tượng bệnh nhân nguy cơ: xơ gan, viêm gan B, C mạn tính; viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD), các bệnh lý gan mạn tính khác…
• Xét nghiệm PIVKA II được sử dụng cùng với các chất đánh dấu khối u khác như AFP và/hoặc AFP-L3% để theo dõi hiệu quả điều trị và tái phát của HCC
• Nồng độ PIVKA-II được xác định để hỗ trợ chẩn đoán và tiên lượng ở bệnh nhân bị HCC và theo dõi HCC trong quá trình điều trị.

Phương pháp phân tích

• Nguyên lý xét nghiệm: Miễn dịch điện hóa phát quang trên hệ thống Cobas 6000 modul E601 hãng Roche với thời gian phân tích nhanh chóng, có thể cho kết quả trong khoảng 30 phút sau khi nhận mẫu.
• Thực hiện bằng hệ thống hoàn toàn tự động làm giảm sai sót do thao tác thủ công.
• Ở điểm cắt 28,4 ng/ml Elecsys PIVKA-II có độ nhạy 94,5% phát hiện HCC giai đoạn muộn và 77,9% với HCC giai đoạn sớm với độ đặc hiệu 83,7%.

Mẫu bệnh phẩm và bảo quản

- Mẫu bệnh phẩm:

Huyết thanh được lấy bằng cách sử dụng các ống chuẩn lấy mẫu hoặc các ống chứa gel tách. Huyết tương chống đông bằng Li‑heparin, K2‑EDTA và K3‑EDTA

- Bảo quản: mẫu ổn định trong 5 ngày ở 20 – 25^oC, 14 ngày ở nhiệt độ 2 – 8°C, 12 tuần ở nhiệt độ -20°C (± 5^oC). Mẫu có thể được rã đông 3 lần.

Ths. BS Phan Thị Thanh Nhàn

Khoa Sinh hoá - Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương

Tài liệu tham khảo

1. Akinyemiju T, Abera S, Ahmed M, et al. The burden of primary liver cancer and underlying etiologies from 1990 to 2015 at the global, regional, and national level: Results From the Global Burden of Disease Study 2015. JAMA Oncol 2017;3:1683-1691.
2. Saitta C, Raffa G, Alibrandi A, et al. PIVKA-II is a useful tool for diagnostic characterization of ultrasound-detected livernodules in cirrhotic patients. Medicine, 2017;96:26(e7266).
3. Henry LY Cha et all- Elecsys PIVKA-II and Elecsys AFP assays demonstrate good clinical performance for hepatocellular carcinoma (HCC) diagnosis across different disease stages and aetiologies- International Liver Cancer Association 14th Annual Conference: ILCA 2020 Virtual Conference, 11–13 September, 2020
4. Pivka II reagent package insert